Teknoloji Bağımlılığı

Prof. Dr. Mehmet Barış Horzum

Teknoloji, erişim kolaylığı, ucuz maliyete sahip olabilme, bağımsız deneyimler sunabilmesi ve görsel uyarıların güçlü yer alması sebebiyle kolaylıkla istismar edilebilir ortamlar sunabilmektedir. Sürekli farklı dijital ortamlar üretilmesi, var olan uygulamaların güncellenerek alışık olunan arayüzlerin değişmesine sebep olabilmektedir. Teknolojinin çok büyük faydalarının olduğu günümüzde denetimsiz, sınırsız ve amaçsız kullanım; gündelik yaşamı ve sorumlulukları aksatacak şekilde uzun süreli kullanım; uygun olmayan içeriklerle kullanım; fiziksel, sosyal, psikolojik ve zihinsel gelişimi olumsuz etkileyecek şekilde kullandığımızda teknoloji kullanımı bizim için zararlı bir hale gelmiş olur.

Teknoloji bağımlılığında Johnson (2012) beş basamaklı bir sürekli uyumun olduğunu ifade etmektedir. Bunlar sevme, normal kullanım, alışkanlık, aşırı/obsesif kullanım ve bağımlılıktır. Bu aşamalarda geçişken ve akışkan bir yapı vardır. Bir birey öncelikle teknolojiyi severek kullanıma başlayıp normal kullanım ve alışkanlık edinir. Bu aşamaya kadar normal giden süreç aşırı ve obsesif kullanımla sıkıntı oluştururken bağımlılığa geçişte sıkıntı son noktaya ulaşmış olur.

Teknolojinin yaygınlaşma ve gelişme aşamalarında farklı süreç ve tanımların öne çıkmasından dolayı teknoloji bağımlılığı kavramı ve özelliklede tanımı sürekli değişmektedir. Bu yönüyle genel ve yaygın bir tanım ortaya koymakta zorlanılsa da alanyazında bazı tanımlamalar söz konusudur. Teknoloji bağımlılığı kavramı; bilgi teknolojilerinin kullanımında ortaya çıkan ortak davranışsal bağımlılık belirtilerinin görüldüğü bir tür olarak karşımıza çıkmaktadır. Griffiths (2008) kimyasal madde kullanımına bağlı olmadan insan ve makine etkileşiminin sonucu olarak ortaya çıkan bağımlılıkları davranışsal bağımlılık olarak niteleyerek, teknoloji bağımlılığını da davranışsal bağımlılıkların bir türü olarak isimlendirmektedir.

Teknoloji bağımlılığının göstergesi olabilecek bazı belirtiler bulunmaktadır. Bunlar;

• Teknoloji başında geçirilen vakitle ilgili kontrolün kaybedilmesi,
• Zamanının büyük çoğunluğunun fiilen ya da zihnen teknolojiyle geçirilmesi,
• Teknolojinin, sorumlulukların (iş, okul, aile, bireysel temizlik gibi) yerine getirilmesine engel olması,
• İhtiyaçlarını geciktirmedir (Kişisel hijyen ya da biyolojik ihtiyaçlar).

Teknoloji bağımlılığının bazı kişisel ve çevresel sebepleri bulunmaktadır. Bu noktada olumsuz arkadaş çevresi bulunanlar, başarısı düşük olan ya da okul dışı faaliyetlere karşı isteksiz olanlar, iletişim kurma ve iletişimi devam ettirmede sıkıntı yaşayanlar, aile içi ya da arkadaşları ile problemler yaşayanlar, hayatlarında kaliteli vakit geçirebileceği etkinlikler bulunmayanlar ve aileleri teknolojiyi olumsuz ve bilinçsiz kullanan bireylerin daha fazla risk altında olduğu ifade edilebilir.

Griffiths (2008) teknoloji bağımlılığı kavramının altında çeşitli türde teknoloji ile ilintili bağımlılıklar bulunduğunu ve teknoloji bağımlılığı kavramını bu tür teknolojik bağımlılıkları kapsayan çatı bir kavram olarak değerlendirilmektedir. Teknoloji bağımlılığı çatısı altında;

• Televizyon
• Telefon (Akıllı ve Cep)
• Bilgisayar ya da Tablet
• Oyun
• İnternet
• Sosyal medya, mesajlaşma, alışveriş bağımlılığı göze çarpmaktadır.

Teknoloji bağımlılığı ile ilgili alanyazın incelendiğinde teknoloji bağımlılığının türlerinin birbirlerini tetikledikleri görülmektedir (Montag & Walla, 2016; Horzum, Demir Kaymak ve Canan Güngören, 2016). Oyun bağımlısı olan aynı zamanda internet bağımlısı da olabilmektedir. Madde bağımlılığı ile teknoloji bağımlılığı arasında ilişki bulunmaktadır (Smith, Hummer, & Hulvershorn, 2015; Kuss ve Griffiths, 2012). Nörobiyolojik çalışmalar teknoloji bağımlılığı ile madde bağımlılığında benzerlikleri ortaya koymaktadır. Teknoloji bağımlısı bireyler daha fazla sanal zorbalık olaylarına karışmaktadır (Başar, 2019).

Teknoloji bağımlılığı ile baş etme noktasında öncelikli önleyici çalışmalar yapılması gerektiği vurgulanabilir. Burada kamu spotları ile bilgilendirme yapılabilir. Ayrıca akıllı işaretleme ve derecelendirme sistemleri ile kullanım konusunda farkındalık oluşturulabilir. Ayrıca ülke çapında durumu özetleyecek durum tespiti araştırması yapılarak durumun ne kadar yaygın olduğunun fotoğrafı ortaya koyulabilir. Özellikle salgın dönemi ve sonrası durumun incelenmesi ve net olarak ortaya koyulmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Teknoloji bağımlılığının diğer bağımlılık türlerinden ayrılan en önemli yönünün yasaklamakla çözülemeyeceğidir. Teknoloji yasaklandığında faydaları da ortadan kalkacaktır. Bu yönüyle doğru teknoloji kullanımı konusunda davranış ve düzenleme becerisi kazandırılmalıdır.

Kaynaklar

Griffiths, M. D. (2008). Internet and video-game addiction. In C. Essau (Ed.), Adolescent addiction: Epidemiology, assessment and treatment (pp. 231–267). San Diego, CA: Elsevier.

Johnson, N. F. (2012). The multiplicities of internet addiction: The misrecognition of leisure and learning. Ashgate Publishing, Ltd.

Montag, C., & Walla, P. (2016). Carpe diem instead of losing your social mind: Beyond digital addiction and why we all suffer from digital overuse. Cogent Psychology, 3(1), 1157281.

Smith, K. L., Hummer, T. A., & Hulvershorn, L. A. (2015). Pathological video gaming and its relationship to substance use disorders. Current Addiction Reports, 2(4), 302-309.

Kuss, D. J., & Griffiths, M. D. (2012). Online gaming addiction in children and adolescents: A review of empirical research. Journal of behavioral addictions, 1(1), 3-22.

Horzum, M. B., Demir Kaymak, Z. ve Canan Güngören, Ö. (2016). Oyun bağımlılığı. Ayas, T. ve Horzum, M. B. Teknolojinin olumsuz etkileri. Ankara: Vize Yayıncılık.